Η τεχνολογία δεν έχει βούληση
Το δηλητήριο δεν επιλέγει να σκοτώσει. Η ευθύνη είναι αποκλειστικά αυτού που το χρησιμοποιεί.
Θεόδωρος Π. Λιανός, καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Συχνά οι απλοί άνθρωποι, αλλά και οι επιστήμονες, προβαίνουν σε ανθρωποποιήσεις φυσικών καταστάσεων, κοινωνικών φαινομένων ή νομικών οντοτήτων και τους αποδίδουν ανθρώπινα χαρακτηριστικά και ιδιότητες. Πολλές φορές η συνήθεια αυτή μας εξυπηρετεί χωρίς να δημιουργεί προβλήματα κατανόησης των φαινομένων. Όταν, π.χ., λέμε ότι «το δικαστήριο αποφάσισε» γνωρίζουμε ότι το δικαστήριο, γενικά, δεν αποφασίζει, αλλά ο δικαστής. Επίσης, όταν λέμε ότι «ο καπιταλισμός ευθύνεται για τη σχετική εξαθλίωση της εργατικής τάξης» γνωρίζουμε ότι ο καπιταλισμός δεν είναι άνθρωπος που παίρνει αποφάσεις.
Σε αρκετές όμως περιπτώσεις η ανθρωποποίηση των καταστάσεων ή φαινομένων γίνεται σοβαρό πρόβλημα. Η περίπτωση που έχω στον νου είναι αυτή της τεχνολογίας σε σχέση με το φαινόμενο που καλείται παγκοσμιοποίηση. Πολλοί υποστηρίζουν, άλλοι ρητά άλλοι σιωπηρά, ότι το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης βασίζεται στη σύγχρονη τεχνολογία ή προήλθε από αυτήν ή ακόμη ταυτίζεται με αυτήν. Οι διατυπώσεις διαφέρουν, αλλά αυτό που ο αναγνώστης των διαφόρων κειμένων αντιλαμβάνεται ως ισχυρό παράγοντα που ευθύνεται ή προκαλεί την παγκοσμιοποίηση είναι η μεγάλη ανάπτυξη της τεχνολογίας και της εφαρμογής της στην παραγωγική διαδικασία και στις επικοινωνίες.
Στην οικονομική επιστήμη η τεχνολογία ορίζεται ως ο τρόπος με τον οποίο συνδυάζονται οι συντελεστές της παραγωγής και δεν έχει σχέση ούτε με το κίνητρο της παραγωγής ούτε με το περιεχόμενό της. Η αποστολή, π.χ., ενός μηνύματος με καπνό, με περιστέρι, με τηλέγραφο ή με ηλεκτρονικό ταχυδρομείο δεν έχει σχέση ούτε με το περιεχόμενό του ούτε με το κίνητρο για το οποίο εστάλη. Η τεχνολογία είναι και αυτή αποτέλεσμα παραγωγικής διαδικασίας και στη συνέχεια χρησιμοποιείται στην παραγωγή άλλων προϊόντων ώσπου να εγκαταλειφθεί όταν μια νέα πιο αποτελεσματική τεχνολογία θα παραχθεί. Η τεχνολογία είναι ένα σύνολο γνώσεων, μεθόδων, και τεχνικών είτε ενσωματωμένων στο κεφάλαιο είτε όχι, που μας βοηθά στις παραγωγικές επιδιώξεις μας. Αναφέρω τα παραπάνω για να τονίσω ότι η τεχνολογία δεν έχει κίνητρα, δεν σκέπτεται και δεν αποφασίζει. Το μαχαίρι δεν αποφασίζει αν θα κόψει ψωμί ή κάποιον λαιμό. Ο καπνός του μηνύματος δεν αποφασίζει αν θα γίνει πόλεμος ή ειρήνη. Γενικά, η τεχνολογία δεν έχει βούληση. Αντίθετα, οι άνθρωποι είναι αυτοί που έχουν βούληση και παίρνουν αποφάσεις σύμφωνα με τα συμφέροντά τους. Ο άνθρωπος αποφασίζει αν με το μαχαίρι θα κόψει ψωμί ή αν θα σφάξει κάποιον άλλον, και αν θα κάνει πόλεμο ή ειρήνη.
Είναι δυνατόν να υποστηριχθεί ότι η ύπαρξη ή η ανάπτυξη της τεχνολογίας ενθαρρύνει ή διευκολύνει κακές πράξεις, δηλαδή μας βάζει σε πειρασμό. Για παράδειγμα, αν είμαι σωματικά αδύνατος δεν θα προσπαθήσω να σκοτώσω έναν εχθρό μου με μαχαίρι. Ίσως όμως έμπαινα στον πειρασμό να τον δολοφονήσω αν η επιστήμη έθετε στη διάθεσή μου ένα μη ανιχνεύσιμο δηλητήριο. Η απάντηση σε τέτοιου είδους επιχειρηματολογία είναι ότι το δηλητήριο δεν επιλέγει να σκοτώσει, ούτε επιθυμεί να κάνει κάτι τέτοιο. Η ευθύνη είναι αποκλειστικά αυτού που το χρησιμοποιεί και ίσως αυτού που το παρήγε, ανάλογα με τα κίνητρά του.
Η ενοποίηση των αγορών, κυρίως των αγορών χρηματικών κεφαλαίων και προϊόντων, που χαρακτηρίζει τη σύγχρονη εποχή διευκολύνθηκε σημαντικά από την ανάπτυξη της τεχνολογίας γενικά και των τηλεπικοινωνιών ειδικά. Η σύγχρονη όμως τεχνολογία ούτε μόνη της δημιουργήθηκε ούτε μόνη της επέλεξε τους τρόπους εφαρμογής της. Αν οι κερδοσκόποι της παγκόσμιας αγοράς δημιουργούν αστάθεια ή εκμεταλλεύονται την υπάρχουσα για να κερδοσκοπήσουν, κάτι που θα ήταν δύσκολο χωρίς τη σύγχρονη τεχνολογία, αυτό δεν μπορεί να χαρακτηρίσει αρνητική ή θετική την τεχνολογία αλλά μόνον αυτούς που τη χρησιμοποιούν. Η τεχνολογία δεν έχει επιθυμίες, ούτε κίνητρα ούτε βούληση.
ΚΕΙΜΕΝΟ: Η τεχνολογία δεν έχει βούληση
Θεόδωρος Π. Λιανός, καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
ΤΟ ΒΗΜΑ
0 Σχόλια